Wat gebeurt er als een koe ziek wordt en wat heeft ze eigenlijk nodig om weer gezond te worden? Waarom zakt de productie bij de ene koe volledig weg en bij een andere koe veel minder?
Wat houdt ziek zijn in?
Mensen, dieren, planten; alle levende organismes kunnen ziek worden. De eenvoudigste definitie is ‘niet gezond zijn’. Ziek zijn heeft de volgende kenmerken:
- Het normale functioneren (en presteren) wordt in geval van ziekte altijd belemmert.
- Ziek zijn duurt een bepaalde tijd. Het is een proces van dagen, soms weken of nog langer. Het heeft altijd een begin, een verloop en een eind. Variërend van volledig herstel tot sterfte.
- Vaak gaat ziek zijn gepaard met zichtbare verschijnselen, maar niet altijd.
Voor ieder van ons zal het herkenbaar zijn dat zodra de koorts gezakt is bij een flinke griep, je nog niet direct weer de oude bent. Je zult eerst moeten “aansterken” voor je alles weer kunt zoals je gewend was. Deze periode van herstel geldt ook voor dieren.
Infectieziekten zoals Blauwtong
Ziekte kent veel verschillende oorzaken. In de melkveehouderij hebben we geregeld te maken met infectieziektes. Ziekte wordt dan veroorzaakt door ziekteverwekkers zoals bacteriën, virussen of parasieten. Blauwtong is hier een voorbeeld van. Ook het gros van de uierontstekingen, kalveren met diarree of luchtweginfecties worden door een ziekteverwekker van buitenaf veroorzaak.
Het afweersysteem
De koe heeft net als wij mensen een eigen verdedigingsmechanisme om ziekteverwekkers aan te pakken. Dit is het afweersysteem of immuunsysteem. (Men spreekt ook wel over “de weerstand” of “de afweer”). Het afweersysteem is er op gebaseerd om lichaamsvreemd (bijvoorbeeld een virus of bacterie) te onderscheiden van lichaamseigen. Zodra er iets lichaamsvreemd wordt gedetecteerd, vindt er een kettingreactie aan gebeurtenissen plaats om de indringer te elimineren. Bij de verschillende activiteiten van het afweersysteem zijn diverse vitamines, mineralen, maar ook aminozuren betrokken.
Ontsteking en koorts
Wanneer er een bacterie of virus het lichaam binnenkomt, komt deze in aanraking met witte bloedcellen. Deze zullen vervolgens signaalstoffen produceren, waardoor een ontstekingsreactie in gang wordt gezet. Een ontstekingsreactie kenmerkt zich door roodheid, zwelling, warmte en pijn op de plek van de ontsteking. Dit alles heeft te maken met de verhoogde doorbloeding op die plek. Zo kunnen zo snel mogelijk nog meer witte bloedcellen (soldaatjes) zich naar het aangedane weefsel verplaatsen. Wanneer een ontstekingsreactie vrij heftig is, zal deze ook de functie van dat orgaan of het aangedane weefsel belemmeren. Wanneer een deel van de vrijgekomen signaalstoffen de hersenen bereikt, verandert in de hersenen de setpoint van de thermoregulatie. Dit is het mechanisme achter koorts.
Een daling van de voeropname
Het is, zelfs voor insecten, een vast gegeven dat zodra het afweersysteem geactiveerd raakt, de eetlust direct verminderd. Een verminderde eetlust leidt tot een verminderde voeropname. Een verminderde herkauwactiviteit is dan ook een van de allereerste koesignalen dat er iets mis is. Bedrijven met activiteitsmeters hebben dit vaak snel in beeld.
Een lagere melkproductie
Een geactiveerd immuunsysteem verbruikt al gauw één tot drie kilo glucose per dag. Wanneer je er van uit gaat dat een liter melk zo’n 72 gram glucose kost, is dat dus de energie goed voor zo’n veertien tot veertig liter melk.
Het immuunsysteem komt op de tweede plek, na de hersenen, als het gaat om voorrang op de energiebron glucose. De glucosetoevoer naar zowel het verteringsstelsel, het bewegingsapparaat, de voortplantingsorganen als ook de uier heeft minder prioriteit en neemt bij een actief immuunsysteem af. Het effect op de melkproductie is vaak goed merkbaar en kan aanzienlijk zijn.
Conclusie
Zieke dieren nemen minder voer en dus minder energie, eiwit, vitamines en mineralen op. Het afweermechanisme verbruikt hier tegelijkertijd juist veel van en kan en zal alleen goed functioneren wanneer met name de energievoorziening toereikend blijft. De mate waarin er productieverlies optreedt, hangt hier nauw mee samen.
